Burnout ở phụ nữ: Vì sao bạn kiệt sức mà không biết
- Thao Phan
- Jun 24
- 11 min read
Chắc hẳn bạn từng nghe nhiều người nổi tiếng mắc hội chứng: Khủng hoảng sau sinh. Ví dụ như:
Pha Lê chia sẻ lần đầu có con:” Tôi chỉ muốn bỏ nhà ra đi”.
Ca sĩ Hoàng Lê Vi: “Cô cảm thấy bản thân nhạy cảm với mọi chuyện, hay tủi thân về việc thân hình bị phát tướng sau sinh, hoang mang về tình cảm của chồng dành cho mình cũng như việc anh không dành nhiều thời gian để giúp vợ chăm con.”
Kiện tướng Dancesport Khánh Thi chia sẻ: "Mình không thể xa con, xa chồng. Lúc nào cũng nghĩ chồng sẽ bỏ đi ngoại tình, con hư và khó dạy bảo. Sau khi sinh em bé, tâm lý người mẹ bất ổn là thế".
Trở thành mẹ, việc thay đổi hocmon, đón nhận trách nhiệm mới, thay đổi ngoại hình,…là những tiền đề dễ khiến phụ nữ mắc hội chứng burnout vai trò làm mẹ.
Nhưng thực tế, nhiều phụ nữ chưa nhận thức được những nguồn gốc gây cạn kiệt âm thầm, từ lâu dài dẫn đến mãn tính. Đã đến lúc, chúng ta cần làm rõ những nguyên nhân.
3 nguyên nhân lớn dẫn đến kiệt sức ở phụ nữ
Thiếu sự chuẩn bị và đề phòng kiệt sức kể từ khi nhận vai trò mới
Nếu một người mẹ trẻ sắp sinh được hỏi: ‘Em đã chuẩn bị gì chưa?” thì câu trả lời là: “Đã chuẩn bị sẵn giỏ đồ đi sinh”. Rất ít hay rất hiếm người tin rằng: Cần chuẩn bị sẵn cả những trường hợp hỗ trợ tâm lý người mẹ sau sinh.
Thực tế là có đến 80% phụ nữ mắc hụt hẫng sau sinh (baby blues), và một tỉ lệ khác của trầm cảm sau sinh, khủng hoảng sau sinh. Dù con số là bao nhiêu, rủi ro này là có và cần sự đề phòng nhất định.
Mình là một trường hợp bà mẹ điển hình “không có sự đề phòng chăm sóc tâm lý” sau sinh. Cả ba lần sinh đẻ, mình đều không hề nhận thức và hiểu biết về tâm sinh lý thay đổi sau sinh. Và do đó, không nhận thức được cần thiết có sự can thiệp và giúp đỡ kịp đời. Ngược lại, mình nuôi một tư duy cổ hủ rằng: mình sẽ cố gắng được và vượt qua. Cũng chính vì vậy mà mình không ý thức được sự hình thành và tích tụ âm thầm của kiệt sức.
Một số người có điều kiện học hỏi và hiểu biết, có sự chuẩn bị đầy đủ hơn từ tài chính để tâm sinh lý khi sinh con, nhưng việc trở thành mẹ vẫn có nhiều việc không thể ngờ. Như Mình Hằng - một diễn viên, và là một người mẹ gặp phải khủng hoảng sau sinh chia sẻ “Có sự chuẩn bị vẫn không thể nào ngờ”.
Chính xác là có nhiều tình huống không thể ngờ. Và vì thế, rất cần thiết để một người chuẩn bị làm mẹ, ngoài giỏ đồ đi sinh cho con, còn có bộ công cụ phòng tránh kiệt sức cho phụ nữ làm mẹ.
Thế giới thay đổi và sự xa cách
A và B là hai anh em sinh đôi, và họ cùng thi chạy. A chạy rất nhanh, liên tục phá vỡ các kỷ lục, tạo ra các thành tựu mới. B muốn chạy nhanh như A nhưng anh chưa bao giờ đạt được tốc độ như thế cả, kể cả họ xuất hiện và tồn tại đồng thời.
Có thể xem A là tốc độ phát triển của xã hội, B là một con người đang sống trong xã hội. Tôi là B, bạn hay bất cứ ai cũng có thể là B. Nhận thức và sự phát triển của B không thể bắt kịp sự phát triển của xã hội, dù có cố gắng như thế nào.
Đây không phải là lý thuyết suôn. Nhiều nhà khoa học như Peter J. Richerson và Robert Boyd cho rằng văn hóa và xã hội con người tiến hóa nhanh hơn gene và cấu trúc nhận thức sinh học. Vì thế, con người sẽ luôn có cảm giác bị bỏ lại bởi sự phát triển của bên ngoài.
Điều ấy dạy chúng ta rằng: chạy theo một ai đó rất giỏi, cố gắng bắt lấy những trend mới nhất, hay liên tục ứng dụng những phương pháp tối ưu được chia sẻ…là một trong những cách nhanh nhất dẫn tới kiệt sức. Vì chúng ta mãi mãi không theo kịp với tốc độ phát triển của cả xã hội.
Quá tải thông tin, fomo, Cô đơn xa cách
Khi cảm thấy thua cuộc, trong lòng B khao khát sẽ chiến thắng A và cải thiện tốc độ của mình.
B gia tăng tập luyện. Anh ấy cũng đọc nhiều hơn để tiếp thu phương pháp mới. Anh ấy chi tiền để thuê huấn luyện viên riêng. Mong muốn của B là thành công và được công nhận.
Những nội dung thu hút hấp dẫn, những lời quảng cáo thuyết phục, những lời lẽ động viên thúc giục dopamine…đầy trên mạng xã hội làm người B cứ rần rần và không thể ngồi yên được. Bên ngoài thì thông tin tới tấp. Bên trong thì không ngừng thúc giục…B tóm lấy nhiều thông tin hơn, và tập luyện gắt gao hơn.
B bị quá tải thông tin dẫn đến cảm giác sợ bị bỏ lỡ (Fomo)
Kết quả là B kiệt sức vì dành quá nhiều năng lượng và nhiệt huyết cho việc được thành công và công nhận. Tình trạng kiệt sức khiến anh mệt mỏi, tự trách bản thân, mất động lực phấn đấu.
Cơ thể B không còn muốn tập luyện nữa. Tinh thần B bị trì trệ. B cảm thấy mình mãi mãi không thể bằng A. B xấu hổ, lẩn tránh, không muốn gặp gỡ ai, và càng không muốn nhắc tới cố gắng hay nỗ lực. Anh ngày càng muốn tránh xa đám đông, từ chối yêu thương và có nguy cơ trầm cảm.
Là phụ nữ, đã mang sẵn mầm bệnh “kiệt sức
Một người mẹ sinh ra hai đứa trẻ: một trai và một gái. Bà ấy cho bé trai tới trường, chơi thể thao để một mai nó có đủ kiến thức và sức khỏe nuôi vợ con. Bà ấy cho bé gái học làm công việc nhà để trướng thành, đứa bé ấy biết cách chăm sóc gia đình.
Đứa bé gái lớn lên với một sứ mệnh đã mặc định sẵn: chăm sóc gia đình. Sứ mệnh này nằm rất sâu trong tiềm thức, quy định phụ nữ phải hoàn thành, bất kể họ là ai.
Emily Nagoski gọi tên chế độ đang vận hành chính của xã hội loài người là “chế độ phụ quyền” - chế độ mà chúng ta đang sống, nơi dù đã có nhiều phong trào nữ quyền, vẫn tồn tại những khuôn khổ quy định “phụ nữ phải hi sinh”.Họ bị đặt vào khuôn khổ và phải không được nghỉ để đáp ứng những quy định của khuôn khổ này.
Như vậy, đứa bé gái lớn lên trong chế độ phụ quyền, đã tự động mặc định cho mình sứ mệnh của phụ nữ là: hi sinh và chăm lo cho gia đình. Với việc tự nhiễm sứ mệnh hi sinh, đứa bé gái trở thành mẹ, sẽ có nguy cơ:
Kiệt sức nhưng không dám dừng lại vì trách nhiệm và không dám nghỉ ngơi vì sợ làm không đúng và chưa đủ trách nhiệm
Họ sẽ chiến đấu đến kiệt quệ, dù không biết kết quả hay ý nghĩa của chiến thắng, nhưng vẫn không biết làm thế nào thoát ra.
Cảm thấy tội lỗi nếu sống cho riêng mình
Và vì bị tiêm nhiễm từ rất lâu, ẩn rất sâu trong tiềm thức, nên không có nhiều phụ nữ nhận diện được. Chỉ khi mệt mỏi và thấy mình mất dần ý nghĩa sống, phụ nữ mới tự hỏi: điều gì khiến mình đánh mất bản thân.
Vì thế, ngay bây giờ, khi nhận diện khuôn khổ và những định kiến ngầm đang gieo mầm bệnh “kiệt sức”, phụ nữ cần phòng ngừa burnout như phòng ngừa bất kỳ mầm bệnh nào.
3 việc “làm liền” để ngăn chặn burnout khi làm mẹ trong thời hiện đại
Chuẩn bị bộ phòng tránh kiệt sức
Nếu xem phim The life of Pi, bạn sẽ thấy: khi sống sót khỏi cơn bão trên một chiến tàu cứu hộ, Pi (nhân vật chính) đã vội đi tìm túi cứu hộ. Bên trong chứa một ít thực phẩm, thuốc, dụng cụ lọc nước ngọt…Túi cứu hộ này đã giúp anh tồn tại được một khoảng thời gian quan trọng khi bị cô lập, và lênh đênh trên biển.
Chẳng lạ gì khi người Mỹ có văn hóa xây hầm trú ẩn ngay trong nhà mình, hoặc những hầm trú ẩn xa hoa từ chiến tranh Lạnh, nơi họ sẽ lánh vào khi có thiên tai, dịch bệnh, chiến tranh hạt nhân, khủng bố…Trong hầm trú ẩn, họ dữ trứ thứ ăn lên tới…5 năm và đầy đủ nhu yếu phẩm để sinh tồn.
Ở Việt Nam, chúng ta không du nhập nhiều văn hóa dự phòng trước nên thường sẽ sống và phản ứng với những gì đang xảy ra. Tuy nhiên, phòng bệnh hơn trị bệnh và một bộ Kít phòng tránh và trị liệu kiệt sức, như túi cứu hộ trời bão hay phòng trú ẩn, không bao giờ thừa.
Giờ bạn đã biết mầm mống bệnh là có tồn tại và bạn là đối tượng có nguy cơ nhiễm cao nhất. Chúng ta cùng trải qua đại dịch Covid và chứng kiến có 3 việc phải tự làm để bảo vệ mình suốt đại dịch là: 3T Test - Tiêm ngừa và Trị liệu
Hẳn bạn chưa quên những việc được tuyên truyền trong giai đoạn phòng chống Covid. Mô hình 3T áp dụng khắp mọi nơi: Test - Tiêm ngừa _ Trị liệu. Mô hình này có sức mạnh với phụ nữ trong phòng ngừa và trị liệu burnout.
Mô hình 3T phòng ngừa và trị liệu kiệt sức được phát triển bởi Chị Đẹp Vibe, gồm có:
Trong trị liệu kiệt sức, Chị Đẹp Vibe có phát triển bộ kit TTK tự trị liệu kiệt sức dành riêng cho phụ nữ làm mẹ, đa nhiệm và sống dưới áp lực xã hội
Bộ kít TTK dành cho phụ nữ tự trị liệu kiệt sức
Tập trung vào bản thân
B đến gặp cha và khóc lóc, bày tỏ rằng anh muốn chạy nhanh như A vì đó là tốc độ chuẩn. Chạy nhanh như A để B không bao giờ bị bỏ lại. Nhưng anh mãi mãi không thể nào đạt được mong muốn đó. Và giờ, anh quá kiệt sức.
Cha của B nhỏ nhẹ đáp: Con có nhớ chuyện thỏ và rùa không? Chạy như rùa vẫn tới đích, vì rùa nhắm về đích của mình, chứ không nhắm về đích của thỏ.
Hãy nhớ rằng: xã hội ngoài kia sẽ luôn luôn phát triển chóng mặt. A đã là một người chạy nhanh, cậu ấy sẽ chạy nhanh hơn nữa. Cậu ấy sẽ học thêm kỹ thuật, và ngày càng nhanh. Nếu so sánh với B và đặt mục tiêu như cậu ấy, bạn sẽ không bao giờ theo kịp.
Nhưng nếu có một mục đích riêng, chấp nhận tốc độ của mình, kiên trì không bỏ cuộc, vẫn sẽ đến được đích, kể cả chậm như rùa.
Vì thế có một điều quen thuộc, nhưng mình tin là bí kíp mà chị em kiệt sức không nên bỏ qua:
. Tập trung vào hành trình phát triển riêng của bản thân, ngưng so sánh, ngưng áp đặt. Vì càng so sánh, càng áp đặt, càng đẩy cơ thể vào kiệt sức nhanh hơn.
Thưởng thức hiện tại
Đây không còn là một câu nói suôn hay lý thuyết không thể thực hiện. Thưởng thức hiện tại phải là một kỹ năng. Vì bộ não của những người kiệt sức đã quá tải thông tin, overthinking, cạn kiệt cảm xúc…
Thưởng thức hiện tại là một biện pháp giúp bộ não ngưng phòng vệ, ngưng xử lý quá nhiều thông tin cùng một lúc, và ngưng bị burnout hoặc phải quá tải cảm xúc.
Nhờ thưởng thức hiện tại, não sẽ:
Chỉ xử lý đơn nhiệm là “cái” đang trước mắt
Giảm tối đa xao nhãng, những nguồn dư thừa gây kiệt sức
Tập trung sâu sắc để đạt hiệu quả nhanh.
Kết nối với bản thân và chấp nhận kiệt sức
Phần khó khăn nhất trong trị liệu kiệt sức không phải là tình trạng kiệt sức, mà là người mang kiệt sức không chấp nhận mình kiệt sức.
Vì bản chất kiệt sức vốn âm thầm, vô hình, khiến nhiều người lầm tưởng là “mệt thông thường”. Và vị bị sinh ra với sứ mệnh mặc định “Hi sinh cho gia đình”, phụ nữ càng khó chấp nhận mình kiệt sức, cần nghỉ ngơi vàt rị liệu.
Đừng bị lừa bởi chế độ phụ quyền mà gồng lên để chấp nhận mọi điều bất công. Đừng tiếp tục để mạng xã hội hào nhoáng lừa bịp. Hãy lắng nghe bản thân. Hướng dẫn nhanh 7 cách kết nối với bản thân:
Viết nhật ký
Viết phản tư
Thiền định
Trò chuyện với người không phán xét và áp đặt
Luôn dành thời gian làm việc mình thích
Thưởng thức hiện tại của chính mình
Chấp nhận kiệt sức và dừng lại nghỉ ngơi
Điều cốt lõi ghi nhớ: Đừng gồng
A là một cao thủ chạy nhanh. A chạy hết sức nhanh khiến nhiều người theo không kịp và kiệt sức hàng loạt. Nhưng A chạy nhanh cũng có một lợi thế rất lớn cho những người kiệt sức.
A chạy trước, hiểu biết tình trạng của mình và tìm phương pháp trị liệu, sau đó chia sẻ kiến thức lại cho nhiều người như B.
Xã hội phát triển hiện đại cũng như A. Hiện tại, các nhà khoa học đã có những nghiên cứu và hiểu biết khá đầy đủ về burnout và hỗ trợ nhận diện, trị liệu hết sức thuận lợi và tiến bộ.Vì thế đừng cố gống và cố chịu đựng thêm. Chỉ cần tìm kiếm, B và bất kỳ phụ nữ nào cũng sẽ tìm thấy chương trình trị liệu riêng và tái sinh.
Bản chất kiệt sức là một tình trạng “không theo kịp thời đại” của bộ não, nhưng khi thích nghi được, những người như B sẽ tái sinh với một tốc độ rất tốt, không cần bằng B, nhưng nhanh hơn chính mình mỗi ngày.
Câu chuyện giúp bạn quyết tâm chấp nhận trị liệu burnout
Liên là một người mẹ trẻ 32 tuổi. Liên cảm thấy mình bế tắc với vai trò làm mẹ. Liên cũng nhận ra mình là một mảnh ghép tiếp nối thế hệ của mẹ. Ở trong Liên có tất cả những điều mà Liên từng ghét và oán giận mẹ mình. Nhưng chính Liên, cũng đang lặp lại tất cả mô thức đó với con. Liên muốn dừng lại và cô tự khẳng định rằng: Nếu cô không thay đổi, đời con cô sẽ đi vào vết xe đổ của mẹ và ngoại. Vì vậy, Liên quyết tâm: chấp nhận mình kiệt sức và dừng lại trị liệu.
Có một sự thật cần biết: Phụ nữ là tế bào quan trọng có tính lan tỏa trong gia đình. Họ mang năng lượng gì, thì gia đình sẽ mang năng lượng ấy. Liên đã đúng đắn khi dám chấp nhận kiệt sức, dừng lại trị liệu cho bản thân và hồi sinh với năng lượng vĩ đại nhất một người mẹ cần có: Yêu thương, từ bi, và hạnh phúc.
Comments