Dấu hiệu kiệt sức của một người mẹ trẻ
- Thao Phan
- Jun 16
- 9 min read
Khi mệt mỏi trở thành hệ điều hành mặc định
An – 31 tuổi, mẹ của hai con (6 và 3 tuổi), đồng thời đang làm nhân viên văn phòng.
Một ngày điển hình của An như bao bà mẹ khác:
Mỗi sáng, chị thức dậy lúc 5h để chuẩn bị bữa sáng, đồ ăn cho con đi học, rồi vội vã đưa con đến trường trước khi kịp uống ly cà phê.
8 tiếng tiếp theo, An dành thời gian kiếm tiền và hoàn thành những việc khác.
Chiều tối, đón con về, An làm bữa tối, dạy con học, tắm rửa, ru con ngủ. Lúc mọi người đã ngủ, chị mới bắt đầu dọn dẹp nhà cửa và xử lý việc còn dang dở.
Cuối tuần, thay vì được nghỉ, chị lại đưa con đi học thêm, chơi công viên,
Nhiều tháng nay, An thấy mình bất ổn nhưng cô không biết trò chuyện cùng ai.
Thứ nhất, An thấy mình dễ bị mệt, mất sức và động lực để làm việc dù rất nhiều thứ cần An hoàn thành.
Thứ hai, tâm trạng của An thường căng như dây đàn. An mất dần sự hài hước, hiếm khi thấy “hạnh phúc”. Và An rất thường xuyên nổi cáu và mất kiểm soát bản thân với cơn giận.
Thứ ba, bộ não của An dường như trực sẵn chế độ tiêu cực. Bất kỳ tình huống, câu chuyện nào An cũng chỉ có thể nghĩ đến khía cạnh tồi tệ nhất.
Một ngày của An chìm ngập trong hàng đóng công việc, áp lực thời gian, và mệt mỏi kéo dài thành căng thẳng. Mỗi lần đặt lưng nằm xuống ngủ, An lại thở phào vì mình đã vượt qua một ngày.
Ngày qua ngày, căng thẳng tiếp nối và cộng dồn. Nhưng An nghĩ là bình thường. Và cô không chấp nhận bất kỳ dấu hiệu kiệt sức nào. Cho đến khi An không còn chịu đựng được nữa. Cô thấy mình muốn nổ tung và bỏ cuộc.
An không phải là người mẹ duy nhất trải qua chuyện này. Những bà mẹ cần biết sự thật về trạng thái mà mình đang đối diện và tìm cách vượt qua.
Có hai sự thật mà An cần biết về tình trạng của mình là:
Một, cô đang mắc phải một hội chứng có tên khoa học là burnout (kiệt sức). Nguyên nhân của An là do đa nhiệm khi làm mẹ và áp lực xã hội.
Và hai là: Kiệt sức không phải là mệt mỏi thông thường. Mệt thì nghỉ là khỏe. Còn kiệt sức là… nghỉ cũng không hồi lại được. Nó cần một quá trình trị liệu khoa học và thấu hiểu.
Burnout không phải là mệt – mà là trạng thái cháy sạch
Burnout là gì theo khoa học?
Nếu phân tích chữ "Burnout" bằng tượng hình:
"burn": đốt cháy
"out": ra ngoài, cạn kiệt, không còn gì
Burnout được miêu tả là: trạng thái cháy sạch, cạn kiệt, cháy rụi hoàn toàn, như một ngọn nến cháy hết sáp, hay hay một que diêm cháy đến tận cùng toàn thân.
Pines và Aronson (1988) định nghĩa kiệt sức là một trạng thái kiệt quệ về thể chất, cảm xúc và tinh thần, gây ra bởi việc tham gia lâu dài vào các tình huống về mặt cảm xúc mang tính đòi hỏi cao, và mô tả trạng thái này như sau:
Kiệt sức thể chất được đặc trưng bởi mức năng lượng thấp, mệt mỏi mãn tính và yếu sức
Kiệt sức cảm xúc, thành phần thứ hai của kiệt sức, chủ yếu bao gồm cảm giác bất lực, tuyệt vọng và bị mắc kẹt
Kiệt sức tinh thần: thành phần thứ ba, được đặc trưng bởi sự hình thành các thái độ tiêu cực đối với bản thân, công việc và cuộc sống
Dấu hiệu kiệt sức – qua câu chuyện của An
Biểu hiện | Mô tả cụ thể |
Kiệt sức thể chất | dễ mệt ngang, cảm thấy đuối, mất sức và cả động lực để làm việc |
Kiệt sức cảm xúc | không còn cảm giác “hạnh phúc” và biết cười đùa. Dễ nổi cáu với con và chồng, chuyện tiền bạc trở nên quan trọng, bất an và lo lắng triền miên. |
Kiệt sức tinh thần | Chị thấy mình không đủ tốt – không còn là chính mình. Chị mất kết nối với bản thân, và khó ghi nhận một sự tích cực và nỗ lực ở bất kỳ phương diện nào. |
Hình ảnh ẩn dụ dễ hiểu về kiệt sức ở phụ nữ
An giống như một ngọn đèn dầu, cùng lúc cháy cho công việc – gia đình – con cái, mà không ai tiếp thêm dầu, thay thêm tim, hay không ai nhắc chị tắt lửa nghỉ ngơi.
Đến một ngày, ngọn đèn cháy sạch dầu, sạch dây tim thì tắt ngấm. An trống rỗng, không còn cảm xúc, và khó gọi tên được mình là ai ngoài vai trò “người mẹ”.
Lúc này, An thấy mình mất ý nghĩa hoàn toàn.
Quá trình kiệt sức diễn ra như thế nào?
Các nhà khoa học tiếp cận kiệt sức ở khía cạnh khác nhau nhưng hầu hết đều có chung kết luận về nguyên nhân: tiếp xúc với một tác nhân gây căng thẳng kéo dài.
Khi tiếp xúc với tác nhân gây căng thẳng, theo thời gian cơ thể trải qua 3 giai đoạn:
Lấy ví dụ: vấn đề tiền bạc giữa vợ chồng An và nhà chồng là tác nhân gây căng thẳng thường xuyên, tâm lý của chị ấy diễn biến theo thời gian như sau:
Đầu tiên, An thấy mình mệt mỏi, chán nản, kèm bất lực, tức giân… khi các vấn đề này lặp lại. “mệt mỏi, chán nản, bất lực, tức giận…” là những “cảnh báo”.
An sẽ tìm cách thích nghi để mọi việc ổn: “cứu ba là việc quan trọng hơn”, mình là một người con dâu tốt nên không thể vô trách nhiệm, được rồi, bao nhiêu tiền ấy không sao cả… Cô đang ở vùng kháng cự.
Đến lúc, An không thể cố gắng được nữa. Cô chỉ muốn bỏ cuộc, gào khóc hay bùng nổ, như không còn muốn đưa tiền đi cứu ba chồng, kể cả khi ông sắp chết.
Những gì An trải qua là tiến trình đi từ trạng thái bình thường cho đến kiệt quệ khi một người tiếp xúc với một tác nhân gây căng thẳng kéo dài theo thời gian.
Emily Nagoski là một nhà khoa học khác, đặc biệt quan tâm hội chứng Kiệt sức ở phục nữ. Emily cũng xác nhận: tác nhân gây căng thẳng kéo dài và không được xử lý là nguồn cơn dẫn đến kiệt sức.
Emily miêu tả trong cuốn sách “Phụ đừng kiệt sức vì sự hoàn hảo”,kiệt sức xảy ra khi người ta bị mắc kẹt trong một đường hầm cảm xúc quá lâu, thay vì học cách đối phó với tác nhân gây căng thẳng.
Ví dụ như An, cô không biết mình phải làm thế nào để giải quyết chuyện tiền bạc với gia đình chồng, hoặc cũng có khi cô tự mình mâu thuẫn khi cố gắng làm con dâu tốt và bảo vệ tiền bạc riêng, nên cô bị mắc kẹt trong cảm xúc bất lực, rồi dần dần kiệt quệ.
Vì sao phụ nữ dễ bị burnout mà không nhận ra?
Những dấu hiệu “kiệt sức thầm lặng” của phụ nữ
Thuật ngữ gốc là burn-out, khi dịch sang tiếng Việt là kiệt sức, vô tình đã làm nhiều người nhầm lẫn giữa mệt thông thường và burnout thực sự.
Nếu mệt thông thường, thì chỉ cần một giấc ngủ, hay một sự nghỉ ngơi, cân bằng hợp lý là phục hồi năng lượng, sống vui vẻ và biết thưởng thức cuộc sống.
Nhưng kiệt sức không dễ dàng trị liệu như vậy. Nó là một trạng thái cạn kiệt lặp lại một cách thường xuyên. Nó không gào thét, không dễ nhận ra. Nhưng không thể phục hồi về mức trước đây nếu không có sự giúp đỡ từ bên ngoài hoặc thay đổi môi trường.
Chính vì sự thầm lặng nhưng để lại hậu quả âm thầm, kiệt sức được cảnh báo là “nguy hiểm. Kiệt sức ở phụ nữ càng thầm lặng và hậu quả nghiêm trọng hơn vì chính tính cách của họ.
Sự gồng gánh thầm lặng: bạn làm tất cả mọi thứ – cho gia đình, cho chồng, cho con– nhưng lại thấy mình dần vô hình trong chính cuộc sống của mình.
Sự tự hy sinh ngấm ngầm: bạn không cho phép bản thân nghỉ vì sợ “lười”, sợ “vô trách nhiệm”, sợ “kém cỏi”.
Sự hao mòn từng chút một: không còn thấy niềm vui trong việc từng khiến bạn hạnh phúc. Không còn cảm xúc rõ ràng – chỉ là một trạng thái lưng chừng, như thể sống mà không thực sự sống.
Sự mất kết nối với chính mình: bạn không còn biết mình muốn gì, thích gì, ghét gì. Mỗi ngày chỉ là một danh sách việc cần làm – hết ngày, lại bắt đầu lại.
Một sự thật về kiệt sức mà phụ nữ cần biết là: Kiệt sức không phải là biểu hiện yếu đuối. Kiệt sức là phản ứng tự nhiên của cơ thể khi mình sống quá lâu trong trạng thái không được chăm sóc – cả về thể chất lẫn cảm xúc.
Kiệt sức ở phụ nữ có thể xảy ra với bất kỳ ai
Một người mẹ toàn thời gian, không công việc chính thức nhưng phải làm việc không lương suốt 18 tiếng/ngày.
Một nhân viên văn phòng, luôn sống trong trạng thái quá tải, gấp rút, không đủ thời gian hoàn thành deadline, cũng chẳng kịp giờ để cân bằng.
Một người vợ trong cuộc hôn nhân lạnh lẽo, luôn cố gắng "giữ cho êm" và dần đánh mất chính mình.
Bạn không cần phải sụp đổ mới được gọi là kiệt sức. Chỉ cần bạn không còn cảm thấy mình là mình, đó có thể đã là dấu hiệu.
Hậu quả âm thầm nhưng nghiêm trọng của burnout
Vì phụ nữ khó phân biệt giữa mệt thường và kiệt sức
Mẹ tôi đi khám. Các thông số và kiểm tra đủ bằng chứng xác nhận bà ấy bị “rối loạn lo âu”. Tôi đồng ý với chẩn đoán của bác sĩ, nhưng mẹ tôi nhất quyết không thừa nhận bà bị rối loạn lo âu.
Vị bác sĩ tâm sự rằng: Họ gặp khó khăn trong trị liệu rối loạn lo âu ở phụ nữ Việt Nam là vì những người này không chấp nhận mình mắc bệnh. Vì thế, người bệnh không chủ động trị liệu tinh thần, thay đổi thói quen và chấp nhận nghỉ ngơi. Tình trạng ngày càng kéo dài, họ trở nên rối loại ám ảnh cưỡng chế, cáu gắt, hoặc trầm cảm.
Có vẻ như, nhiều phụ nữ kiệt sức cũng gặp vấn đề tương tự. Các biểu hiện rõ ràng như không thể vui, không thể yêu, không thể ghi nhận nỗ lực bản thân, lại dễ tủi thân, bùng nổ ,rất nhiều suy nghĩ tiêu cực, không còn là chính mình... nhưng nhất quyết cho rằng đó là bình thường và không cần trị liệu.
Trong quyển sách của mình, Emily có nhắc đến tính “kiên trì” - một đức tính tuyệt vời ở phụ nữ. Họ sẵn sàng vì người thương mà cố gắng đến cùng. Những cũng vì “kiên trì” mà họ không dễ gì buông bỏ, cho đến khi kiệt quệ.
Vết thương liên thế hệ
Vợ chồng An đã hơn 10 năm chung sống. An từng nghĩ:gia đình nàoi mà chẳng vậy.Yêu đương cũng chỉ mặn nồng thuở ban đầu.
Nhưng An không nghĩ: chính sự cạn kiệt cảm xúc và tinh thần của cả hai đã khiến hôn nhân của họ lụi tàn như chính sức lực trong người họ. Vợ chồng An nhiều lần cãi vã, bất mãn nhau và đứng ở ranh giới ly hôn.
Dù cả hai yêu thương con và cung cấp đủ nhu cầu, nhưng những đứa trẻ đã sớm “hấp thu” năng lượng tiêu cực và trạng thái cạn kiệt từ cha mẹ.
Bản thân An cũng thừa nhận mình “thừa hưởng” nhiều tính cách của mẹ như rối loạn lo âu, dễ tức giận…Nhưng An không nghĩ rằng: chính cha mẹ cô cũng kiệt sức. Và hậu quả của kiệt sức trong vai trò gia đình có thể để lại nỗi đau liên thế hệ.
Một người mẹ từng viết lá thư khuyên con mình dừng lại nghỉ ngơi để tránh kiệt sức như bà.
Hậu quả dễ nhận thấy nhất: chính là chất lượng mỗi thời khắc sống. Khi bên nhau trở thành áp lực, khi ngày dài phủ đầy căng thẳng, khi mọi lựa chọn đều chẳng phải là “chính mình”, liệu chúng ta có đang đánh mất chất lượng sống hàng ngà
Burnout không phải yếu đuối – đó là tín hiệu cần chữa lành
Vậy, chúng ta đã biết burnout diễn biến âm thầm nhưng để lại hậu quả lớn: đánh mất chính mình, đánh mất gia đình và nỗi đau liên thế hệ. Sự kiệt sức khiến mỗi giây phút sống không còn là đáng sống. Vì thế, trị liệu kiệt sức cần được cân nhắc và quan trọng như mưu sinh chứ không phải “khi nào có thời gian”.
Do đó, đưa nghỉ ngơi vào thời gian biểu là cần thiết. Nghi ngơi không phải là ích kỷ, không vi phạm đạo đức. Mà ghi nhớ rằng: nghỉ ngơi là phục hồi và sống chất lượng hơn.
Hãy nhìn lại và tử tế với chính mình, bắt đầu từ việc gọi đúng tên burnout nếu bạn đang trải qua nó.
Comments