Biết điều này, tránh kiệt sức tràn lan
- Thao Phan
- Aug 9
- 11 min read
Rất nhiều chị em không tin mình kiệt sức, hoặc không hiểu quá trình kiệt sức xảy ra từ khi nào. Câu chuyện con quạ khát nước dưới đây sẽ giúp bạn hiểu hơn về burnout.
Câu chuyện khởi đầu: Hòn sỏi nhỏ trong chiếc bình
Một con quạ khát nước, nó tìm thấy một cái lọ có nước. Nhưng nước trong lọ quá thấp trong khi cổ lọ quá cao. Con quạ bèn gấp từng hòn sỏi nhỏ bên cạnh bỏ vào. Một lúc sau, nước dâng lên và con quạ có nước uống.
Câu chuyện tiểu học dạy chúng ta bài học kiên trì của con quạ. Nhưng hãy chú ý những hạt sỏi và nước dâng lên.
Nếu liên tưởng mỗi hạt sỏi là một căng thẳng nhỏ, thì kiệt sức xảy ra khi các hòn sỏi đó lắp đầy bên trong bạn. Có thể hiểu: căng thẳng mãn tính và không được xử lý dứt điểm gây nên trạng thái burnout.
Kiệt sức không phải cú sụp – mà là quá trình lắp đầy vô hình của căng thẳng nhỏ
Khi tôi hỏi nhiều chị em phụ nữ họ định nghĩa gì về căng thẳng. Phần lớn tin rằng: chuyện động trời, hết tiền, mất việc, mất người thân, mắc bệnh hiểm nghèo…mới gây nên căng thẳng.
Nhưng thật ra căng thẳng tồn tại rất nhiều trong đời sống hẳng ngày, nhỏ như một hạt sỏi đến mức nhiều người không thể tin rằng: sỏi nhỏ bé như vậy có thể xáo trộn được tinh thần của họ.
Một cảm giác: sợ, lo lắng, bức xúc, tức giận, khó kiểm soát, quá tải, ganh tị, ghen tức,...dù rất nhỏ nhưng không được xử lý, đều nằm lại trong trí nhớ.
Chị em chúng ta sống trong thời hiện đại mỗi ngày não bộ trải nghiệm biết bao nhiêu là cảm giác. Để dễ hình dung, chúng ta hãy chia thân mình thành các vai trò
Một, vai trò làm mẹ
Chúng ta nỗi sợ, nỗi đau, mong muốn với con như là bản chất của chính mình.
Nỗi sợ thường trực nhất là mất con, sợ con không được an toàn, không đủ hạnh phúc, sợ con không thông minh…
Những nỗi đau liên quan đến con như: đau vì không cho con đủ đầy như con người ta, đau vì mình không biết cách nuôi dạy con thành công và giàu có, đau vì không thể dành đủ thời gian bên cạnh con…
Những mong muốn thì nhiều như sau trên trời, mong con khỏe, con vui, con thành công, giàu, đẹp…
Vì những nỗi đau, nỗi sợ, mong muốn này nó gắn liền với bản chất sinh tồn của người mẹ, nên bất kể từ khóa nào liên quan đến “Con”, nó đều kích hoạt sự căng thẳng trong mẹ. Như:
con gầy, con chạy chậm, con ăn ít…
con học không giỏi, con viết không đẹp, con nói không hay
da con nhạy cảm, tính cách con mong manh…
Mỗi điều gì đó của con, đều để lại cho bạn sự lo lắng, lưu tâm nhất định. Vậy hãy thử nghĩ xem, mỗi ngày, có bao nhiều hòn sỏi nhỏ liên quan tới con, đọng lại trong mẹ?
Hai, vai trò làm vợ
Sức khỏe, sự nghiệp, tài chính…có lẽ là 3 trụ cột lớn nhất mà một người làm vợ nào cũng lưu tâm.
Bên cạnh đó, nỗi lo lớn hơn còn nằm ở: sự thiếu chung thủy. Niềm tin này vốn rất mong manh trong phụ nữ, nó càng bị kích động bởi mạng xã hội, phim ảnh, khi nội dung thường xuyên đề cập đến người thứ ba, trà xanh…Mỗi lần đọc xong tin tức, lại hoài nghi về người nằm bên cạnh mình và lo lắng cho một mai bị lừa dối.
Diện mạo, lời ăn tiếng nói, kỹ năng nội trợ, thành công ngoài xã hội…còn được đem ra làm tiêu chí đánh giá một người phụ nữ.
Vậy thì hãy phản hồi xem: bạn có bao nhiêu căng thẳng về chồng mỗi ngày?
Đừng lo lắng khi phải thừa nhận những căng thẳng này. Đó là điều hiển nhiên của tâm trí.
Ba, vai trò làm con/con dâu
Trách nhiệm có lẽ là từ khóa lớn nhất khi chúng ta đóng vai này. Trách nhiệm chu cấp tiền bạc và chăm sóc sức khỏe cho họ.
Giao tiếp là vấn đề thứ hai. Ai trong chúng ta cũng có vài khúc mắc với chạ mẹ (và cả cha mẹ chồng). Chúng ta không nói thật với họ. Chúng ta cũng nhiều lần không hài lòng.
Nghĩ đến những tổn thương mà chúng ta từng trải qua bởi họ, chúng ta còn bị mắc kẹt bởi mâu thuẫn.
Giận-thương, thương-giận, thỉnh thoảng bất lực vì không giúp được gì, thỉnh thoảng tức điên lên và muốn rời bỏ, thỉnh thoảng lại sợ không còn họ bên cạnh…
Đọc ngay từ khóa “cha mẹ” hoặc “cha mẹ chồng”, bạn sẽ cảm nhận được những gì cơ thể muốn nói.
Bốn, vai trò làm nhân viên
Nể nang sếp là một trách nhiệm và một áp lực, có khi ứa gan cũng phải kiềm chế và trong môi trường công việc, còn cố gắng giữ mình hài hòa với đồng nghiệp, kể cả khi bị nói xấu, đâm chém sau lừng.
Nghĩ tới “đi làm” có khiến bạn nổi da gà không?
Là một người mẹ trẻ, thời gian của chúng ta phần lớn phân bổ vào 4 mảnh ghép lớn là bốn vai trò trên. Những sự kiện xảy ra từng giây, từng phút, đều có nguy cơ là một hạt sỏi hơn là một hạt mầm hạnh phúc.
Những kiểu căng thẳng nhỏ – nhưng nguy hiểm khi cộng dồn
Một ngày nọ, bạn vừa trải qua một cuộc họp dài, vừa rời khỏi là bạn nhận được cuộc gọi từ cô giáo: báo con bị ốm. Bạn vội vàng đón con về nhà. Chưa kịp chăm con và ăn uống gì, thì chồng bảo tăng ca. Mẹ chồng gọi điện hỏi thăm, dùng một câu quen thuộc: “Chăm cháu sao mà để bị ốm vậy” thì bạn điên tiết lên. Ngay khi chồng vừa chường mặt về nhà, bạn tát tới tấp vào mặt anh ta những chàng rủa, những điều mà cơ thể bạn chịu đựng trong cả ngày.
Nếu thường xuyên lặp lại những trận bùng nổ như thế, thì vợ chồng sẽ dắt nhau ra tòa.
Ở đây, tôi xin nhắc lại thông điệp: một lần thì không sau, nhưng nhiều lần thì tan vỡ. Một hòn sỏi thì không nề hà gì. Nhưng nhiều hòn sỏi thì cạn kiệt tràn lan, hết chỗ chứa.
Đó chính là điều nguy hiểm của căng thẳng: Cộng dồn, và nổ tung. Tôi viết lại bốn tình huống điển hình để miêu ta sự diễn biến của tâm trí sau mỗi lần cộng dồn.
Cảm giác quá tải
Tôi có một sếp người sếp Malaysia. Ông là trụ cột chính trong gia đình, nuôi 3 đứa con gái du học ở Trung Quốc. Ông là một người chăm chỉ và nghiện việc. Ông không nghỉ phép. Cuối tuần ông vẫn email công việc. Nửa đêm, nhận tin nhắn của ông là việc bình thường. Ông thường xuyên thở dài, cảm thấy áp lực, huyết áp cao. Ông bị đột quỵ và ra đi mãi mãi trong một chuyến công tác.
Một ngày, tôi đứng trước một mớ việc rối bù, chưa xong, tôi thấy áp lực trào lên, mệt, thở liên tục, não muốn bùng nổ. Tôi chợt nhớ tới ông. Và hiểu cảm giác quá tải sẽ dẫn tới sự vỡ toang của một thứ gì đó bên trong mình.
Thiếu quyền được là chính mình:
An là một người hiền lành. Từ nhỏ, An rất giỏi làm vui lòng người khác. Khi kết hôn, An chủ động nghe theo mọi sắp xếp của chồng, và hiếu thảo với nhà chồng. Khi gặp gỡ mọi người, An thường than khổ: “Số tôi khổ, tôi phải chấp nhận và chịu đựng”. Hóa ra, đó là biểu hiện và cũng là hậu quả: sống thuận theo người khác quá nhiều.
Những tưởng cứ như vậy là an yên. Mỗi ngày, An lệ thuộc cảm xúc mạnh mẽ hơn vào chồng con và gia đình. Cô nhạy cảm, thường hay khóc lóc một mình, không ngủ được. Cô bị chẩn đoán “rối loạn lo âu và căng thẳng kéo dài”, nhưng An cũng không hiểu tại sao mình như vậy.
Những quyết định rời xa chính mình là những hạt sỏi che lắp phần “chính mình” sâu thẳm nhất.
Thiếu sự công nhận xứng đáng
Trong lúc đang loay hoay cho con uống thuốc và bản thân chưa kịp ăn gì sau một cuộc họp dài, thì mẹ chồng gọi điện, hỏi: cháu bệnh thế nào, chăm làm sao mà để cháu ốm.
Chỉ một câu nói này có thể gây kích hoạt một loạt cảm giác tiêu cực, hận thù. Loạt cảm giác này sẽ được giải quyết bằng cách gây lộn với bà mẹ chồng, hoặc đổ hết lên đầu người chồng - kẻ chỉ vừa mới thò mặt về nhà và chưa hiểu chuyện chi.
Không có lời khen, không có lời động viên, không có chỉ dẫn, không một câu vỗ về…làm xói món niềm tin rất nhanh. Và các hạt sỏi này làm chìm lắp lòng trắc ẩn, suy nghĩ tích cực…
Sụp đổ cộng đồng:
Cô đơn quá lên mạng, nhưng thấy nhà nhà khoe thành tích, người người tôn vinh phụ nữ đẹp giỏi giang, thấy chuyện của ai cũng đẹp còn câu chuyện của mình thì “chán chả thèm nói”, thấy ai cũng “xịn”, thấy mình ngày càng tệ đi, thấy thế giới tràn ngập nguy hiểm, nên quyết định co rút vào bóng tối, thà cô đơn nhưng không cảm giác đau lòng..
Sự mất niềm tin về thế giới, mỗi ngày một chút, làm những hạt sỏi tiêu cực ngày càng nhiều hơn.
5. Vì sao những căng thẳng nhỏ lại nguy hiểm hơn bạn tưởng?
Hồi nhỏ, trong một lần đi bơi, tôi bắt gặp một cơn gió to đột xuất. Cơn gió cuốn bay dù, bạt, một số đồ dùng…Là đứa trẻ, tôi tưởng tượng mình bị gió cuốn bay xa khỏi mẹ, và mãi mãi không trở về. Dù đó là tưởng tượng, và cơn gió đã qua đi rất nhanh sau đó, nhưng tôi sợ gió, bất kể lớn nhỏ. Và chỉ cần gió lùa, là người tôi nổi da gà, run lên bần bật, tôi muốn bỏ chạy thật nhanh, hoặc núp vào một căn phòng thật kín.
Có hai điều tôi muốn nói từ câu chuyện trên:
Một, cơn gió đã qua nhưng nỗi ám ảnh còn đó
Hai, tôi hành động nhạy cảm hơn khi gặp lại nỗi ám ảnh
“Gió” đã là một nỗi ám ảnh động lại trong trí nhớ của não, và chỉ cần có dấu hiệu kích hoạt, dù rất nhỏ (như làn gió mát) nó cũng làm hệ thần kinh phản ứng mạnh mẽ. Một căng thẳng nhỏ như hòn sỏi, dù không nhận thức được, luôn để lại những dấu vết nhất định trong não. Và mỗi ngày, mỗi ngày, não sẽ càng lúc càng nhạy cảm.
“càng lúc càng nhạy cảm” là kết quả sau cùng với sự tác động của mỗi căng thẳng, kể cả khi nó nhỏ như hạt sỏi.
Và nếu các căng thẳng nhỏ trong ngày, bị để tuột và đọng lại bên trong, tôi đang hành động ngày một nhạy cảm hơn mà không hề hay biết.
Cho đến khi, cái gì đó nổ tung lên. Một cú hét, một cuộc cãi vã, một sự không thể chịu đựng được nữa, hay một cơ thể mệt nhoài, chỉ muốn từ bỏ…
6. Bạn có đang tích “sỏi” mỗi ngày mà không nhận ra
Nếu bạn cảm thấy mình thường xuyên
Thường xuyên uể oải dù không làm gì nặng
Hay bực bội với con vì chuyện nhỏ
Ghen tị với người khác có thời gian nghỉ
Khó ngủ, suy nghĩ tiêu cực trước giờ ngủ
Hoặc, truy tìm các hạt sỏi nhỏ và bắn bỏ nó. Tôi gọi đây là cách giải quyết căng thẳng phòng tránh kiệt sức.
Một trong những cách theo dõi hạt sỏi căng thẳng đơn giản nhất với một người mới hiểu về căng thẳng và burnout là: ghi lại nhật ký cảm xúc mỗi ngày.
7. Giải pháp: Viết nhật ký nhận diện căng thẳng lặp lại
Nhật ký mới bắt đầu chỉ cần hai cột:
Một, cột miêu tả sự kiện, và Hai, cảm xúc đi kèm.
Có thể viết bao nhiêu tùy thích, nhưng theo tôi thì không nên quá 3 sự kiện cảm xúc nổi bật nhất. Tuy nhiên, nếu thấy quá khó chịu, thì cứ viết càng nhiều càng tốt.
Mỗi tối đều ngồi vào viết một cách đều đặn 15 phút trước khi đi ngủ. Đừng sợ phải viết những vấn đề lặp lại. Đó có thể là những hòn sỏi mà chúng ta cần nhận diện.
Viết từ thứ hai cho tới thứ bảy một cách đều đặn. Tối cuối tuần, bạn dành 15 phút đọc lại nhật ký, và nhận diện một vài vấn đề lặp lại.
Sau đó, tôi khoanh tròn vấn đề mình muốn giải quyết trong tuần tới. Tốt nhất đừng nhiều hơn 3 vấn đề vì não cũng không thể quá nhiều mục tiêu, và hành vi cũng không chuyển hướng quá nhanh.
Ví dụ sau:
Khi đọc lại, bạn sẽ thấy căng thẳng xuất hiện ở bữa sáng, xoay quanh việc các con thức dậy, hoạt động không kịp giờ, và cả mẹ con đều thường xuyên trễ.
Bạn có thể khoanh tròn buổi sáng hoặc một hành động cụ thể như (gọi con dậy, hoặc giờ ăn sáng) là vấn đề gây căng thẳng lặp đi lặp lại. Và hãy lên kế hoạch thay đổi.
Ví dụ như tôi, để giải quyết buổi sáng không trễ, tôi đã:
. Trò chuyện và thống nhất giờ giấc, cài đặt hẹn giờ, công việc của con và mẹ.
. Bàn luôn rủi ro: nếu có thể các con không chịu dậy thì sao? nếu mẹ làm buổi sáng không kịp thì sao…
. Mẹ chủ động: là người dậy sớm và hoàn thành việc trước giờ các con dậy để không bị hối bên này, thúc bên kia
. Và nếu có thất bại, cũng không sao cả, hãy bắt đầu lại.
Nguyên tắc vàng khi viết nhật ký là
Viết thật ngắn, đúng sự thật, không phán xét.
Cùng một thời điểm mỗi ngày (ví dụ 21:30).
Ưu tiên tính đều đặn > hoàn hảo. 5 dòng vẫn tính.
Trong thực tế, ban đầu thực hiện vẫn lộn xộn cả lên. Vẫn có hôm trễ này trễ kia. Nhưng tôi lại kiên quyết viết, và sửa đổi. Viết nhật ký lại là một quá trình tôi tìm thấy những điều thú vị ở mình.
Kết: Dừng lại một chút – Để nhìn chiếc bình đã đầy đến đâu rồi
Bạn biết một hòn sỏi ở trong giày thì khó chịu thế nào. Không lấy nó ra thì nó có thể làm chân bị trầy xước và chảy máu. Những hạt sỏi cứ tồn tại trong tâm trí, cũng có tính sát thương không kém khi va chạm mỗi ngày đều lặp lại.
Chúng ta có thể cố, gồng thêm một chút nữa. Nhưng đến lúc nào đó tâm hồn cũng rỉ máu, cạn kiệt cũng tràn lan. Nhưng cố quá làm gì khi chúng ta có thể loại bỏ ngay từng hạt sỏi mỗi ngày bằng viết, khoanh vùng và sửa chữa.
Mỗi hòn sỏi được bắn bỏ, là để lại lòng tôi một mảnh an yên. Lúc này, bài học về kiên trì của con quạ khát nước sẽ lại phát huy tác dụng. Tôi sẽ kiên trì gấp sỏi bỏ ra khỏi cuộc sống của mình.
Chúc bạn cũng kiên trì như thế nhé.
Comments