Ngỡ là mệt ngang nhưng hóa ra là kiệt sức âm thầm.
- Thao Phan
- Jul 25
- 12 min read
Hay mệt ngang dù sức khỏe tốt – Đã đến lúc bạn cần lắng nghe cơ thể mình
Tôi từng nghĩ mình vẫn ổn khi khám sức khỏe tổng quát nhiều lần, bác sĩ cứ kết luận mọi thứ “bình thường”.
Nhưng cơ thể tôi thì không bình thường chút nào.
Buổi trưa hoặc chiều, nửa đầu bên trái và gương mặt dường như tê cứng lại
Cánh tay trái đau âm ỉ mãn tính như thể cơn đau luôn ở đó.
Mỗi khi nằm xuống, tôi thường hụt hơi, khó thở, thỉnh thoảng phải ngồi dậy ..thở.
Tôi tìm tới đả thông kinh lạc như là một hi vọng để mong ai đó giúp mình giải mã những bất ổn này. Người trị liệu dò tay dọc theo cổ, vai, lưng và nói:
“Cơ thể đang xơ cứng nhiều cơ, tắc nghẽn, và tê liệt ở nhiều điểm. Có vẻ như nó bị bỏ quên quá lâu”
Câu nói đó như bật tung điều gì đó bên trong tôi. Phải rồi. Cái đầu của tôi luôn lý trí. Nó bảo “tiếp tục đi. Cố gắng lên. Mày làm được”. Cơ thể phải gồng để chạy theo tốc độ. Nhưng rồi cũng đến lúc nó kiệt sức.
Do đó, bên ngoài trông như có thể hoạt động bình thường như: đi làm, chăm con, học tập…Nhưng bên trong, cơ thể đang dần rơi vào bể cạn kiệt, và phát tín hiệu bằng những cơn mệt không tên, đột ngột mất nguồn cảm hứng, và đôi lúc chỉ muốn từ bỏ.
Những cơn mệt ngang mà bạn thường bỏ qua
Bây giờ, hãy điểm xem, bạn có những cơn mệt thế nào trong một ngày và có xu hướng lặp đi lặp lại. Đó chính là dấu hiệu bạn cần lắng nghe. Sự lặp đi lặp lại này một ngày nào đó sẽ khiến bạn “mệt ngang”; đột ngột mất sức và ý chí.
Sáng mở mắt ra, bạn không muốn rời giường. Không hẳn buồn, cũng không thấy vui. Chỉ là... trống rỗng. Trống rỗng lớn ở ngực, như thể cuộc sống mất đi ý nghĩa.
Bạn bước vào công việc quen thuộc. Trước đây vẫn làm được, thậm chí còn làm rất tốt. Nhưng hôm nay, bạn không còn chút hứng thú nào. Như thể bạn chỉ đang cố hoàn thành cho tròn trách nhiệm, cho xong một ngày.
Đầu óc bạn nặng trịch, lúc nào cũng cuồn cuộn suy nghĩ, nhưng cũng không thể suy nghĩ mạch lạc, hài hước, nhớ trước quên sau.
Có những lúc bạn tự trách mình: “Chắc do mình chưa cố gắng đủ.” “Sao mình lười/tệ thế?”; hay “mình đang yếu đuối quá”...
Câu trả lời có thể là: Bạn đang bắt đầu rơi vào trạng thái burnout, hoặc đã ở trong nó – nhưng chính bạn chưa nhận ra.
Burnout không đến bằng cú sụp đổ rõ ràng. Nó là những cơn sóng nhẹ như hư vô nhưng tích lũy mạnh mẽ, cho đến khi bạn không còn nhận ra chính mình. Nó cũng giống khối u ở việc phát triển âm thầm tới 80%. Cho đến khi bùng lên thì chiếm lấy toàn bộ quyền kiểm soát cơ thể.
3. Những tình huống mệt ngang kích thích kiệt sức âm thầm
Đừng lo lắng nếu bạn thấy mình có dấu hiệu của kiệt sức âm thầm. Hãy đọc tiếp. Bạn sẽ hiểu rằng: burnout là cơ hội để chúng ta qua vào bên trong, tìm thấy một ngách sống tốt đẹp hơn.
Sự cạn kiệt (hay Burnout) là một trạng thái sức khỏe tinh thần và tâm lý. Sự xuất hiện của burnout thường xuất hiện ở những cơn “mệt ngang”; chán nản quần quại; không kiểm soát được cơ thể.
Vì là vấn đề tâm lý, nên sự kích hoạt trạng thái burnout thường do hai cột mốc: Vấn đề và Thời gian.
Vấn đề ở đây được định nghĩa là: những việc gây trở ngại cho cơ thể. Việc nhỏ như câu nói “hôm nay ăn gì?” đến việc lớn “cho con học trường nào” đều gây “một lượng căng thẳng” nhất định cho cơ thể.
Thời gian ở đây sẽ được định nghĩa là: khung giờ hay chu kỳ xuất hiện sự cạn kiệt. Chúng ta sẽ dần dần khám phá từng cột mốc.
3.1 Một vấn đề – nhiều hoàn cảnh tái kích hoạt
Theo Christina Maslach, burnout là quá trình tích lũy – không phải sự kiện đơn lẻ. Do đó, việc các hoàn cảnh nhẹ nhưng có mô-típ cảm xúc tương tự, lặp đi lặp lại, sẽ gây kích hoạt mạnh và thúc đẩy sự kiệt sức
Ví dụ, những ngày đầu tiên kết hôn, bạn hỏi: “Hôm nay ăn gì?” có thể cảm nhận niềm vui. Nhưng nhiều năm sau, bạn hỏi:Hôm nay ăn gì” lại chứa đựng sự chán nản. Một ngày nọ, bạn bật hỏi: “Hôm nay ăn gì” thì cơ thể trào lên một cảm giác mệt mỏi lớn.
Ví dụ này minh họa cho tính “lặp đi lặp lại” của một vấn đề, căng thẳng nhỏ tưởng như hư vô, nhưng tích tụ thành một áp lực lớn theo thời gian.
Hoặc một vấn đề chưa giải quyết có thể kích hoạt burnout bằng nhiều hoàn cảnh tưởng không liên quan. Tôi gọi là các vấn đề gây cảm xúc tương tự. Ví dụ như sau:
Vấn đề: Cảm giác không được ghi nhận trong gia đình dễ bị kích hoạt: Khi chồng khen người phụ nữ khác trước mặt. Khi con trẻ không nghe lời. Khi bạn thấy mình làm tất cả nhưng không ai nhớ đến. Bạn mệt mỏi. Đóng chặt cửa phòng và khóc không thể dừng lại. Hoặc bạn âm thầm chán ghét chồng con và coi đó là trách nhiệm mệt mỏi.
Vấn đề: Lo sợ mất an toàn tài chínhDễ bị kích hoạt: Mỗi lần rút tiền lớn. Phải cho đi hay đóng góp vào khoản nào đó của gia đình. Mỗi khi con hỏi: “Mẹ ơi, con mua xe mới được không?”. Khi đồng nghiệp báo có người bị sa thải. Hoặc khi chồng trở về và nói: tháng này bị hạ lương
Vấn đề: Ám ảnh về sự thất bại với vai trò làm mẹdễ bị kích hoạt: Khi con điểm kém. Khi con bị bạn bè bắt nạt. Khi bạn thấy mình la mắng con rồi thấy hối hận.
Hãy để ý những vấn đề có tính chất lặp lại và phần lớn khiến cơ thể không vui thì sẽ có nguy cơ gây burnout nếu tích lũy “cảm giác không vui” trong thời gian đủ dài.
Kiệt sức ở một người làm mẹ là sự cộng hưởng của nhiều luồng “cảm giác không vui” liên quan đến vai trò làm mẹ. Và nhắc tới trách nhiệm “làm mẹ”, bạn thấy ngay cảm giác kiệt sức.
Những tác nhân này không gây tổn thương ngay lập tức, nhưng chúng âm thầm rút dần niềm vui, từng giọt nhỏ cho đến khi bạn cảm thấy rõ sự cạn kiệt, trống rỗng. Đến một ngày, chỉ cần một câu nói vu vơ, bạn cũng có thể sụp đổ.
3.2 Khung giờ “mệt quen thuộc” – cơ thể nhớ, dù lý trí không biết
Cơ thể lưu giữ không chỉ ký ức, mà cả “khung giờ” từng gắn với trạng thái căng thẳng. Tức là nếu một người thường xuyên chịu áp lực vào 4g chiều, thì nhiều tháng sau – dù không còn sự kiện – cơ thể vẫn tái hiện cảm giác mệt, hụt hơi vào khung giờ đó.
Nhận định này gắn liền với Stress hơn là burnout. Nhưng nguồn gốc gây nên burnout lại là trạng thái stress mạn tĩnh. Do đó, cớ thể bạn có thể xuất hiện cơn “mệt ngang” vào những khung giờ cố định.
Khung giờ “mệt” của mỗi người sẽ khác nhau, tùy theo trước đó: khung giờ nào gây căng thẳng nhiều nhất. Một số khung giờ phổ biến mà cơ thể tự động mệt mỏi đối với phụ nữ làm mẹ như:
Buổi sáng sớm, khi vừa tỉnh dậy và nghĩ đến một ngày dài phía trước: nào ăn sáng, con cái đến trường, xử lý công việc, khách hàng… – nhịp tim đã tăng nhanh, bụng co thắt, đầu óc quay cuồng.
Buổi chiều, khi con tan học, công việc chưa xong, nhà cửa chưa lo – một cảm giác như “sắp vỡ trận” xuất hiện mà không lý do.
Buổi tối, khi ngả lưng xuống giường, người trằn trọc không yên. Những suy nghĩ tiêu cực ùa về. Có người “cứ đặt lưng xuống là rơi nước mắt” mà không hiểu vì sao.
Hãy nhớ: đây là phản xạ tự động của cơ thể – bộ nhớ cảm xúc đã lưu lại những khung giờ từng chứa stress nặng trong quá khứ, và nó “đổ chuông báo động” mỗi khi tới lúc đó, kể cả khi hiện tại không còn mối nguy.
Đây là một tín hiệu quan trọng để bạn không thể lơ là cơ thể mình. Như người trị liệu đả thông kinh lạc có nhắc nhở: Cơ thể không biết nói dối. Chỉ có chúng ta là không chịu lắng nghe ngôn ngữ của nó.
4. Khi “cơn mệt” ập tới – nó không đơn thuần là uể oải
Bạn có từng trải qua cảm giác muốn bỏ đi khỏi tất cả, nhưng chẳng biết đi đâu? “Tôi thấy mình như biến mất khỏi chính cuộc đời mình. Mệt đến mức không còn muốn làm gì cả.”
Bạn chỉ muốn một mình, không trò chuyện, không chạm mắt bất kỳ ai, kể cả chồng con. Điều này khiến mọi người lo lắng.
Bạn không thấy hứng thú, chẳng thấy niềm vui. Không khí trong nhà lúc nào cũng căng thẳng.
Hay cơ thể như pha lê, vô cùng nhạy cảm. Một câu nói vu vơ của người thân lại khiến tôi dễ dàng bùng nổ. Một âm thanh lạ cũng khiến bạn lo lắng. Bạn toàn nói chuyện tiêu cực với chồng con.
Quá khứ không đẹp tua đi tua lại. Bạn sợ hãi cuồn cuộn thành ra lo lắng thái quá. Bạn áp đặt chồng con sống theo những suy nghĩ sợ hãi của mình.
Những gì tôi đang miêu tả phía trên là biểu hiện điển hình của một người kiệt sức. Mất hết ý nghĩa, xa cách, giảm cảm giác thành tựu, cạn kiệt cảm xúc và tinh thần.
Nhưng điều quan trọng hơn sau những cơn mệt ngang đó là bạn dần đánh mất chính mình. Cảm xúc, suy nghĩ, lối hành xử…khiến bạn và cả người xung quanh không thể thấy vui. Dần dần, tạo một khoảng cách khác trong gia đình. Hoặc đổ vỡ. Hay những đứa trẻ di truyền lối hành xử bất ổn và lặp lại nỗi đau như cha mẹ đã từng. Nhà nghiên cứu gọi là tổn thương liên thế hệ.
Đừng lo lắng quá nếu bạn đọc tới đây. Bạn chỉ cần đối chiếu, và nếu đúng, thừa nhận bản thân kiệt sức. Đó là cảnh báo sinh tồn mà cơ thể bạn đang cố gắng phát ra – sau một thời gian dài chịu đựng.
Nếu bạn từng nghĩ mình “có gì đâu mà than”, thì chính bạn đang nằm trong vùng nguy hiểm của burnout. Văn hóa hay kỳ vọng xã hội đã vô tình khiến burnout “âm thầm nhưng nguy hiểm”.
Hãy đọc những bài viết về burnout là gì và tại sao phụ nữ lại dễ dàng burnout để khám phá
Để trị liệu burnout, bạn phải quay về bên trong, nhận diện những vấn đề, khung giờ cạn kiệt– rồi xoắn tay vào giải quyết từng vấn đề.
5. 3 điều dễ và khó với trị liệu burnout
✅ 3 điều Dễ – có thể bắt đầu ngay hôm nay
Phân tách được “luồng mệt”: Bạn có đang mệt vì vấn đề lặp lại, hay vì thói quen cơ thể bật mood mệt ngang trong cùng một khung giờ quen thuộc? Khi nhận diện được, bạn có thể chủ động sắp xếp công việc và thời gian để nghỉ ngơi. Bạn cũng có thể bật những cảnh báo sớm cho bản thân dừng lại trước hành động quá khích.
Chấp nhận rằng “Tôi đang burnout”:Vì thuộc về vấn đề tâm lý, nên khi bạn chấp nhận “tôi đang burnout”, tôi cần ngủ để phục hồi. Tôi cần bỏ bớt trách nhiệm để trị liệu. Tôi cần bài học niềm vui trong cuộc sống…thì phần bản năng của bạn sẽ chuyển hướng giúp bạn chấp nhận nghỉ ngơi mà không thấy mình có lỗi.
Khi chấp nhận “Tôi đang burnout”, cơ thể sẽ chủ động dừng lại và lắng nghe kỹ càng hơn những tín hiệu.Vì thế, hãy chấp nhận. Đừng cố trốn tránh bunrout.
Sống tốt hơn vì tập trung vào thấu hiểu bản thân và thói quen lành mạnh:
Burnout không tự khỏi nếu bạn vẫn duy trì nhịp sống cũ. Hãy cho cơ thể một tín hiệu khác:- Những công việc nào khiến tôi dễ mệt: tôi sẽ học cách làm khác đi hoặc từ bỏ việc ấy.
Cắt giảm các kích thích như: tin tức tiêu cực, so sánh trên mạng xã hội…
Dành thời gian vận động, đi dạo, lắng nghe và ưu tiên bản thân nhiều hơn.
Học cách yêu sâu hơn, suy nghĩ tích cực hơn, tập luyện thưởng thức khoảnh khắc…
Nói nôm na là thay đổi thói quen theo hướng tăng cảm giác bình an và hạnh phúc từ bên trong.
Mặt khác, việc trị liệu burnout cũng có những thách thức nhất định, nhất là với phụ nữ làm mẹ.
3 điều Khó – nhưng cần chấp nhận để hồi phục thật sự
Thừa nhận mình không ổn
Tưởng dễ nhưng đây là một điều khó khăn, nhất là với phụ nữ khi họ đã quen gồng và bị kì vọng là hậu phương vững chắc.
Nếu không thừa nhận được mà tìm cách trị liệu, bạn sẽ dễ loay hoay trong vòng xoáy chữa lành, trị liệu, nhưng không thoát ra được.Thừa nhận chính là bước đầu tiên trên con đường phục hồi từ burnout thành công.
Dừng làm một số việc mang tính nghĩa vụVì quen làm vui lòng người khác và đóng vai “người cho đi” nên phụ nữ vốn tự ôm đồm nhiều trách nhiệm và bám víu vào nhiều tiêu chuẩn. Nếu coi đó là khuôn mẫu đánh giá giá trị, chúng ta có nguy cơ “không dám bỏ” những việc gây mệt nhoài kéo dài.
Bài học buông bỏ, quay trở lại mối ưu tiên là trị liệu cho bản thân sẽ rất cần thiết, vì bạn hạnh phúc, gia đình mới hạnh phúc.
Trị liệu kiệt sức là một hành trình. Nó không phải chỉ cần một giấc ngủ ngon, hay một chuyến đi.
Chúng ta trông đợi mình khỏe lại sau một lần khám, một đơn thuốc hay một lần đả thông kinh lạc. Nhưng thực tế không phải vậy.
Trị liệu khối u cần nhiều năm và phải qua các bước: cắt bỏ khối u, hóa trị để tiêu diệt tế bào đã lan rộng, xạ trị để tiêu diệt tế bào tập trung nơi nguy cơ cao…
Thì trị liệu kiệt sức cũng cần giai đoạn và thời gian để tái lập trình cơ thể và tinh thần. Nhưng tin mình đi, trở lại từ kiệt sức là một hành trình đáng giá. Vì sau đó, bạn đã trang bị những bài học vững vàng và hạnh phúc, như phượng hoàng tái sinh từ đóng tro tàn.
6. Lắng nghe bản thân – Không phải là xa xỉ, mà là sinh tồn
Quay trở lại với lắng nghe bản thân để nhận diện những cơn mệt ngang. Bạn có thể xem “lắng nghe bản thân” là điều kỳ quặc và không chấp nhận thực hiện. Vì thế, cần trang bị vài hiểu biết về lắng nghe bản thân để thuyết phục cơ thể quay vào bên trong.
Bạn từng học cách lắng nghe người khác, quan sát cảm xúc con, đoán ý chồng, nắm bắt kỳ vọng công việc….Bạn vốn rất giỏi lắng nghe. Chỉ là bây giờ, bạn ứng kỹ năng này cho chính mình.
Cơ thể của bạn cũng cần được lắng nghe, quan sát cảm xúc, đáp ứng và xoa dịu như cách bạn đang chăm sóc những người thân của mình.
Cơ thể không nói dối. Nó không biết ngụy biện. Nó không phán xét bạn. Nó chỉ biết lên tiếng – bằng những tín hiệu như: cơn đau âm ỉ, những lần hụt hơi, những buổi sáng thức dậy mà chỉ muốn nằm thêm 10 tiếng nữa.
Lắng nghe bản thân không cần kỹ năng cao. Nó có thể là:
Bạn dừng lại một chút, giữa muôn vàng trách nhiệm, để thở.
Bạn dừng lại vài phút, ngồi yên tĩnh và đối diện với chính mình.
Bạn bỏ một ngày trách nhiệm bộn bề để lắng nghe tiếng nói nội tâm và chọn con đường đi tiếp đúng đắn hơn.
lắng nghe bản thân để trị dứt cơn mệt ngang do burnout
Có thể bạn sẽ không trả lời được ngay. Nhưng việc dừng lại đã là một khởi đầu.
Đừng thả mình và cơ thể trôi về hai thái cực. Khoảng giữa là sự trống rỗng. Và ở đó là vô nghĩa. Lắng nghe bản thân bạn sẽ biết kéo mình về lại với chính mình.
7. Mệt không đáng sợ – Bỏ qua tín hiệu của mệt mới nguy hiểm
Có thể bạn đã quen với việc “cố lên”, “vượt qua”, “chắc rồi cũng ổn”. Nhưng nếu bạn đọc tới đây và thấy chính mình trong những dòng chữ – hãy xem đó là lời gọi trở về từ chính bên trong bạn.
Trong thời đại này, chúng ta dễ mệt vì bị xoay và ép phát triển tốc độ, phải kiếm được nhiều tiền và trở thành ai đó. Chúng ta mệt vì cuộc sống là không hề sai và không hề yếu đuối. Nhưng đuổi theo mà không dừng lại nghỉ, chắc chắn sẽ kiệt sức.
Mặt khác, chúng ta cũng có quyền lựa chọn: phát triển theo tốc độ của mình, kiếm được con số cân bằng và trở thành một người thành công hạnh phúc. Và vì thế, chúng ta cần thấu hiểu bản thân để luôn cân bằng. Đó là sinh tồn trong thời đại mới.
Không ai đáng phải sống trong mỏi mệt âm thầm. Luôn có con đường tốt hơn. Hãy bắt đầu từ một lần thừa nhận mình cần nghỉ ngơi.
Vì nghỉ ngơi không phải là lười biếng – đó là cách bạn giữ mình sống sót, và sống sâu.
Và biết đâu, đó cũng chính là cách bạn học lại cách thương mình – từ đầu.
Comments